«Вялікая Айчынная вайна пакінула беларускаму народу цяжкую спадчыну - памяць аб страшных трагедыях людзей, якія сталі сведкамі і ахвярамі жахлівых злачынстваў фашызму. Мы ніколі не змірымся з жахам бацькоў, на вачах у якіх паміралі дзеці. Нам ніколі не забыцца страх і бездапаможнасць дзіцяці, якое шукае абароны ў дарослага і не разумее, за што адбіраюць у яго жыццё. Нам не прабачыць гора бацькі, які выжыў, але страціў свайго сына, і слёз хлопчыка, які знайшоў выратаванне пад целам забітай маці. Успамінаючы Хатынь, мы ўспамінаем тысячы па-зверску знішчаных вёсак. Аплакваючы ахвяр гэтых жудасных падзей, аплакваем кожнага трэцяга жыхара Беларусі, які загінуў падчас Другой сусветнай вайны. Гэты боль назаўжды застанецца ў нашых сэрцах як памяць аб жорсткіх злачынствах супраць чалавечнасці. І ім няма апраўдання. Занадта дарагім коштам дасталася воля роднай зямлі нашаму народу. Гістарычную памяць аб тых страшных гадах мы беражліва захаваем і перададзім дзецям як імунітэт супраць любой знешняй агрэсіі і нацыяналістычнай варожасці. Як разуменне таго, што нішто на свеце не варта адабранага чалавечага жыцця. Мы, беларусы, носьбіты геннай памяці нечалавечых пакут народа, які выстаяў у Вялікай Айчыннай вайне, гаворым усім: «Няхай журботны звон званоў Хатыні гучыць і перасцерагае ад паўтарэння страшнай трагедыі. Няхай іх металічны плач даляціць да тых куткоў Зямлі, дзе сёння забыліся аб тым, што жыццё - гэта дар звыш, свет - самая вялікая каштоўнасць. Мы павінны гэта памятаць заўсёды! Са звароту Прэзідэнта Рэспублікі Беларусь А.Р.Лукашэнкі да суайчыннікаў з нагоды 75-годдзя Хатынскай трагедыі 22 сакавіка 2018 г.
Інфармацыйны матэрыял па тэме: "Генацыд беларускага народа ў гады Вялікай Айчыннай вайны"(скачать)
Закон аб генацыдзе беларускага народа ў гады Вялікай Айчыннай вайны
ЗАКОН РЭСПУБЛІКІ БЕЛАРУСЬ «Аб генацыдзе беларускага народа»
Расследование уголовного дела о геноциде
Мемарыялы Смутку і Памяці
Спаленыя вёскі Беларусі
За сваю шматвяковую гісторыю Беларусь неаднаразова станавілася арэнай найжорсткіх войнаў. Кожная з іх пакідала пасля сябе смерць і спусташэнне. Самай кровапралітнай стала Вялікая Айчынная вайна. Перамога ў ёй была дасягнута цаной вялікіх страт беларускага народа. Беларуская зямля прыняла ў сябе мільёны людзей, якія загінулі не толькі на полі лаянцы, але і метадычна, стрымана забітых падчас ажыццяўлення гітлераўцамі акупацыйнага рэжыму. Адной з формаў генацыду стала знішчэнне вёсак, часта разам з насельніцтвам.
У 1940г. быў распрацаваны генеральны план "Ост", звязаны з адной з галоўных мэт германскага кіраўніцтва, - захоп неабходнага для росквіту трэцяга рэйха "жыццёвай прасторы", яго каланізацыя, вызваленне "жыццёвай прасторы" ад "залішняга" карэннага насельніцтва. Адсюль і выцякала стратэгічная канцэпцыя вядзення вайны на Усходзе - вайны на знішчэнне. Такія дакументы, як генеральны план "Ост", "Інструкцыя аб асаблівых абласцях да дырэктывы № 21 (план "Барбароса")", датаваная 13 сакавіка 1941г., "Аб ваеннай падсуднасці ў раёне "Барбароса" і аб асаблівых паўнамоцтвах войскаў" ад 13 траўня 1941г. (док. №1), «Дванаццаць запаведзяў паводзін нямеў на ўсходзе і іх абыходжанне з рускімі» ад 1 чэрвеня 1941г. і інш.,
Знішчэнне беларускага насельніцтва з ужываннем жорсткіх формаў праводзілася часта пад маркай барацьбы з партызанамі. Пры гэтым партызанскі рух разглядаўся як зручная прычына для ажыццяўлення злачынных планаў "абязлюдзення" захопленых тэрыторый. "Партызанская вайна, - падкрэсліваў Гітлер на нарадзе 16 ліпеня 1941 г., - дае нам магчымасць знішчаць усё, што паўстае супраць нас".
Дужанне з партызанамі вялася, як правіла, самымі жорсткімі метадамі. Санкцыю на іх ужыванне давалі загады вышэйшага кіраўніцтва. А паколькі ваенныя аперацыі супраць партызанскіх атрадаў часта не давалі неабходных вынікаў, то за "поспехі" выдаваліся спаленыя мірныя вёскі і забітыя жыхары. Найбольш радыкальным сродкам супраць партызан і насельніцтва Беларусі сталі карныя аперацыі.
У ліпені 1941 г. паліцэйскі полк «Цэнтр» арганізаваў карную акцыю ў Белавежскай пушчы і прылеглых да яе раёнах, падчас якой спалена 34 населеныя пункты (док. № 3). Падчас правядзення аперацыі «Прыпяцкія балоты» ў ліпені–жніўні 1941 г. спалены вёскі: Хатынічы Ганцавіцкага раёна (знішчаны 73 чалавекі); Запясочча (300 чалавек), Пагост (69 чалавек), Рыдча (26 чалавек), Старажоўцы (30 чалавек), Чэрнічы (40 чалавек) Тураўскага раёна; Вялікая Гаць (123 чалавекі), Святая Воля (436 чалавек) Косаўскага раёна; Асташкавічы (120 чалавек), Славень (72 чалавекі) Парыцкага раёна; Боркі, Выброды, Глушац, Залессе, Клётнае, Радзецк (13 чалавек), Чадэль (38 чалавек), Хідры Пружанскага раёна. Усяго па дадзеных на 13 жніўня 1941 г. знішчана 13788 чалавек. У верасні–кастрычніку 1941 г. на тэрыторыі Мінскай, Магілёўскай,
Беларускі народ не змірыўся з фашысцкай акупацыяй. Першыя партызанскія атрады ў Беларусі пачалі дзейнічаць у тыле ворага ўжо ў чэрвені–ліпені 1941 г. Выяўляючы мужнасць і гераізм, яны ўпарта і настойліва грамілі ворага. Да канца 1942 г. партызаны сталі выцясняць акупантаў не толькі з асобных вёсак, але і цэлых раёнаў Беларусі. У 1943 г. яны кантралявалі 60% яе тэрыторыі. Партызаны, ведучы бесперапынныя баі, выратавалі тысячы мірных жыхароў ад знішчэння і згону ў фашысцкае рабства. Камандаванне партызанскіх фармаванняў прымала ўсе меры, каб абараніць насельніцтва. Арганізоўвалася назіранне і апавяшчэнне насельніцтва пры з'яўленні карнікаў, практыкавалася вывад людзей у партызанскія зоны, ствараліся сямейныя лагеры для цывільнага насельніцтва. У Брэсцкай вобласці была арганізавана зводная партызанская манеўраная група для абароны насельніцтва (док. № 87). 21 верасня 1943 г. ЦК КП(б)Б падрыхтаваў дырэктыву аб задачах партыйных падпольных арганізацый і партызанскіх атрадаў Беларусі па выратаванні насельніцтва ад знішчэння і згону ў рабства пры адступленні нямецкіх войскаў (док. № 97). Была пастаўлена задача прадухіліць канчатковае разбурэнне і спальванне гарадоў і сёлаў, знішчаць усімі сродкамі нямецкіх падпальшчыкаў, якія з'яўляюцца ў населеных пунктах, усімі сіламі захоўваць мірнае насельніцтва ад знішчэння і згону ў фашысцкае рабства. Выконваючы дырэктыву, абкамы КП(б)Б прынялі аналагічныя пастановы (док № 102, 106).У выніку праведзеных партызанамі мерапрыемстваў атрымалася ў шматлікіх выпадках выратаваць ад спалення беларускія вёскі, зберагчы ад згону насельніцтва. Жахлівыя злачынствы здзяйснялі фашысты ў Беларусі на працягу трох гадоў акупацыі. За перыяд з 1941 да 1944 гг. імі спалены 9200 сёл і вёсак, 5295 з іх фашысты знішчылі разам з усімі часткай насельніцтва. У Віцебскай вобласці 243 вёскі спальваліся двойчы, 83 - тройчы, 22 - чатыры разы і больш. У Мінскай вобласці двойчы спальваліся 92 вёскі, тройчы - 40, чатыры разы - 9, пяць і больш разоў - 6 вёсак. 186 беларускіх вёсак не адрадзіліся.
З 5295 вёсак - 3% знішчана ў 1941 г., 16% - у 1942 г., 63% -у 1943 г., 18% - у 1944 г.
Вынікам нацысцкай палітыкі генацыду і "выпаленай зямлі" ў Беларусі сталі 2 230 000 чалавек знішчаных за тры гады акупацыі. Згодна з удакладненымі звесткамі загінуў кожны трэці жыхар Беларусі.
Упершыню шырокае асвятленне тэма знішчэння беларускіх вёсак у гады Вялікай Айчыннай вайны атрымала ў зборніку дакументаў “Злачынствы нямецка-фашысцкіх акупантаў у Беларусі. 1941–1944», выдадзеным у 1963 і 1965 гг. 17 студзеня 1966 г. Прэзідыум ЦК КПБ прыняў рашэнне аб устанаўленні мемарыяльных знакаў на месцы спаленай вёскі Хатынь і адкрыцці тут філіяла Беларускага дзяржаўнага музея гісторыі Вялікай Айчыннай вайны. Першая чарга мемарыяльнага комплексу "Хатынь" была завершана ў снежні 1968 г. З першых дзён праектаванне і будаўніцтва мемарыяла курыраваў 1-ы сакратар ЦК КПБ П.М. Машэраў. Менавіта ён пасля завяршэння першай чаргі мемарыяла прапанаваў архітэктарам, як успамінае Л.М. Левін, данесці праз трагедыю вёскі Хатынь трагедыю ўсяго беларускага народа. 13 лютага 1969 г. Бюро ЦК КПБ прымае пастанову аб збудаванні другой чаргі мемарыяльнага комплексу "Хатынь". Помнікам знішчаным беларускім вёскам сталі «Могілкі неадроджаных вёсак». На ім пахаваны урны з зямлёй 185 вёсак Беларусі, якія падзялілі лёс Хатыні. 186-я не адроджаная вёска - Хатынь. 433 беларускія вёскі, якія перажылі трагедыю Хатыні, пасля вайны нанава адбудаваны, адроджаны. Пра іх расказвае элемент мемарыяла «Сімвалічныя дрэвы жыцця».